BBC İzleme Servisi’nin topladığı verilere göre bir zamanlar, Suriye’nin kuzeydoğusundan, Kuzey Irak’a kadar büyük bir alana hakim olan Irak-Şam İslam Devleti’nin (IŞİD) saldırılarında 2023’te büyük bir azalma oldu.
IŞİD’in faaliyetleri, 2022’ye kıyasla yarı yarıya azalırken, örgütün lider kadrosunda da kayıplar oldu.
Örgütün Mısır kolu bu yıl sessiz kaldı ve Libya ve Yemen’de faaliyet göstermeyen kollara katıldı. Bu arada, IŞİD’in Afganistan kolu da, geçen yıla kıyasla çok az sayıda saldırıyı üstlendi.
Örgütün Afrika’daki kolları da daha az sayıda saldırıyı üstlendi. Bunun istisnası ise Sahel kolu. Örgütün bu kolu, Mali’nin doğusunda genişlerken, Nijer’de büyük saldırıları üstlendi ve propaganda faaliyetlerine odaklandı.
Sayılar ne anlatıyor?
IŞİD 2023’te Aralık ayı hariç, küresel ölçekte toplam 838 saldırıyı üstlendi. Geçen yılın aynı döneminde örgüt 1811 saldırı üstlenmişti. Bu yüzde 53’lük bir düşüş anlamına geliyor.
Veri analizleri ve saldırı sayıları IŞİD’in resmen üstlendiği saldırılardan, militanların mesajlaşmalarından ve propagandalarından oluşuyor. Bu yüzden sayılar abartılmış ya da bazı durumlarda olduğundan az gösterilmiş olabilir.
2023’e ait tüm sayılar 1 Ocak – 30 Kasım arasındaki dönemi kapsıyor.
IŞİD saldırılarıyla ilgili neler biliyoruz?
Örgüt, en güçlü olduğu dönemde Suriye ve Irak’ın geniş kesimlerini kontrolü altında tutuyordu. Ancak 2017 itibarıyla bu bölgelerin yüzde 95’ini kaybetti.
2019’da ABD ve Kürtlerin öncülüğündeki koalisyon, örgütün Suriye’de IŞİD’in elinde kalan son toprağı Baghuz köyünü de ele geçirdi ve bunu örgütün zayıflamasıyla sonuçlanan bir dizi yenilgi izledi.
O zamandan bu yana Orta Doğu’daki yenilgisinden dikkatleri uzaklaştırmaya çalışan IŞİD, Afrika kollarına odaklandı.
Örgüt, Irak ve Suriye’de hala saldırılar düzenliyor ve Afrika, Asya ve Ortadoğu’da en az 10 kolu bulunuyor. Ancak faaliyetlerinde önemli bir düşüş de gözlemleniyor.
IŞİD, Mart ayında faaliyetlerindeki düşüşü meşru gösterebilmek için, düzenledikleri saldırıları sıklıkla güvenlik nedenleri yüzünden üstlenmediklerini söylemişti.
IŞİD’in, Mısır’daki Sina bölgesinde bulunan kolu bu yıl hiç bir saldırıyı üstlenmedi. Geçen yıl bu kol 102 saldırı üstlenmişti. Bu da örgütün Mısır güvenlik güçlerinden büyük bir darbe yediğini gösteriyor.
IŞİD’in Afganistan’daki Horasan Bölgesi kolunun saldırıları da düştü. Bu yıl 20 saldırı üstlendiler. Geçen yıl 145, Taliban’ın iktidara geri döndüğü 2021’de de 293 saldırı üstlenmişlerdi.
Saldırıların sayısında düşüş olsa da, çok sayıda can kaybına yol açtılar. Örgüt, Temmuz ayında kuzeybatı Pakistan’da İslamcı parti Cemiyet-i Ulema İslam-Fazl’ın mitinginde düzenlenen intihar saldırısını üstlendi. Bu saldırıda en az 60 kişi ölmüştü.
IŞİD Irak’ta bu yıl 141 saldırı üstlendi. Geçen yılın aynı döneminde 401 saldırıyı üstlenmişlerdi. Bu veriler, yüzde 65’lik düşüş anlamına geliyor.
Örgüt Suriye’de de bu yıl 112 saldırı üstlendi. Geçen yıl bu sayı 292’ydi.
IŞİD, Afrika’da büyüyor mu?
Örgüt, 2019’da Baghuz’ın kaybedilmesinden bu yana propagandasını, beş kola sahip olduğu Sahra altı Afrika’daki “genişlemesine” ve “zaferlerine” yönlendirdi.
Bu beş kol şöyle:
Nijerya’ya odaklanan Batı Afrika Bölgesi (ISWAP), Demokratik Kongo’ya odaklanan ve bazen Uganda’ya sızmalar yapan Orta Afrika Bölgesi. Sahel kolu, Mozambik kolu ve Somali kolu.
Örgütün en faal kolu, Nijerya’nın kuzeydoğusunda ve Çad Gölü bölgesinde faaliyet gösteren ISWAP. Ancak 2023’te bu kolun faaliyetlerinde de azalma oldu. Grup geçen yıl 470 saldırı üstlenirken, bu yıl bu sayı 266’ya düştü.
Örgütün Orta Afrika Bölgesi ve Mozambik kolları da daha az sayıda saldırı üstlendi. Ancak hala önemli bir tehdit oluşturuyorlar. Her ikisi de yerel ve bölgesel güçlere ve aynı zamanda Hristiyan köylüler gibi yumuşak hedeflere saldırılar yaptı.
IŞİD’in Orta Afrika kolu bu yıl Uganda’da da çeşitli saldırılar üstlendi. Örgüt iki turist ve rehberlerinin öldürüldüğü saldırıyı üstlenirken, Haziran ayında Uganda’nın batısında bir ortaokula düzenlenen saldırıyı üstlenmedi. Ancak IŞİD’in sorumlu olduğu inancı yaygın.
Genel olarak Sahra altı Afrika’daki IŞİD kollarının üstlendiği saldırı sayısı geçen yılki 847 eylemden, bu yılki 508 saldırıya düştü. Ancak yine de bu sayı, IŞİD’in küresel düzeydeki saldırılarının % 60’ını oluşturuyor. Afrika’nın saldırılardaki payı hiç bu kadar yüksek olmamıştı.
IŞİD’ın faaliyetleri nerelerde artıyor?
BBC İzleme Servisi’nin topladığı verilere göre, IŞİD’in Sahel bölgesi ve Filipinler’deki kolları bu yıl daha faal.
Örgütün Mali’nin doğusunda, Nijer sınırı yakınlarında Nisan ayından beri büyüdüğü kaydediliyor. Örgütün buralardaki genişlemesi, Sahel ülkelerini etkileyen siyaset ve güvenlik kaosuyla birlikte geldi ve aşırılıkçılar bu boşluklardan faydalanmak istiyor.
IŞİD, Temmuz ve Ekim arasında, örgütün Mayıs’tan bu yana yürüttüğünü iddia ettiği “askeri operasyonlarını”, “suçla mücadelesini” ve “adaleti sağlama” faaliyetlerini gösteren videolar yayımladı. Propagandalarında Mali ve Nijer sınırındaki bölgelerde şeriat uyguladıklarını ve yetkili makam olarak hareket ettiklerini gösteriyorlardı.
IŞİD, Nijer’de Temmuz ayında düzenlenen askeri darbeden sonra ülkenin batısında Nijer Ordusuna büyük kayıplar verdirdiklerini iddia ettikleri saldırıları üstlendi.
Ekim başındaki bir saldırıda 60 kadar askerin öldürüldüğü iddia edildi ve Nijer hükümeti o dönem üç günlük yas ilan etti.
IŞİD, 2014’ten bu yana Güney Asya’daki bazı militan gruplardan da bağlılık yemini alıyor. Grubun bölgedeki kolları genelde, Filipinler’in güneyindeki nüfusunun çoğunluğu Müslüman olan adalarda faaliyet gösteriyor.
Temmuz’dan bu yana IŞİD’in buradaki kolları 20 saldırı üstlendi. Geçen yıl ise yedi saldırı üstlenilmişti.
IŞİD’in lider kadrosu hakkında neler biliniyor?
Grubun lider kadrosu son dönemde büyük kayıplar aldı.
Örgüt, bir yıldan biraz uzun bir sürede üç farklı liderini kaybetti ve hepsi Temmuz 2022 ve Nisan 2023 arasında Suriye’de öldürüldü.
Ebubekir El Bağdadi’nin 27 Ekim 2019’da bir Amerikan saldırısında öldürülmesinden sonra, gruba Ebu İbrahim el Haşimi el Kureyşi, daha sonra Ebu el Hasan el Kureyşi ve sonra da Ebu Hüseyin el Kureyşi liderlik etti.
Bu liderler birbiriyle akraba değil. “El Kureyşi” kod adı, Muhammed Peygamber’in Mekke’deki Kureyş aşiretine atıfta bulunuyor.
IŞİD, Haziran 2014’ten beri kendisini “halifelik” diye tanımladığı için liderlerine “halife” diyorlar.
Ağustos 2023’te örgüt yeni liderinin Ebu Hafs el Haşimi el Kureyşi olduğunu söyledi. Ancak bu isim hakkında çok az şey biliniyor ve henüz bir liderlik mesajı da yayımlamadı.
IŞİD, özellikle Suriye ve Irak’ta ABD öncülüğündeki koalisyonun saldırılarında önde gelen komutanlarından bazılarını da kaybetti.
Ağustos’ta Mozambik Ordusu, örgütün ülkedeki liderinin öldürüldüğünü duyurdu. Ancak örgüt “halife” ya da sözcüsü olmadıkça, bu konularda pek açıklama yapmıyor.
Gazze Savaşı’na etkisi ne oldu?
IŞİD’e yönelik askeri operasyonlar ve aralarında Somali, Sahel ve Çad Gölü çevresi ve Suriye’nin de bulunduğu yerlerdeki rakip grupların, örgütün faaliyetlerindeki azalmaya katkı sağladığına inanılıyor.
Lider kadrosunun kaybı ve şu anki liderlerinin pek tanınmaması da önemli bir neden olarak görülüyor.
Ancak IŞİD özellikle Afrika’da hala yüzlerce saldırı düzenliyor ve birçok ülkede siyaset, güvenlik ve toplumsal zayıflıklardan faydalanarak faaliyet göstermeye devam ediyor.
Gazze’deki savaş da IŞİD ve diğer radikal örgütler tarafından bir “fırsat” olarak görülebilir.
Hamas’ın Ekim’de 1200 kişiyi öldürüp, 240 kişiyi rehin almasından sonra başlayan İsrail saldırılarında 20 binden fazla kişinin öldüğü, 52 binden fazla kişinin de yaralandığı belirtiliyor.
El Kaide, Müslümanlara Hamas’la birlikte savaşma çağrısı yaparken, grubun haftalık El Naba gazetesinde Filistinli gruplara övgü ve Müslümanlara Hamas’ı destekleme çağrısı yoktu.
IŞİD daha önce Hamas’ı Gazze Şeridi’ndeki taraftarlarına baskı yapmakla suçlamıştı. IŞİD bunun yerine, İsrail’i “korumakla” suçladığı Arap yönetimleri de dahil, dünya genelinde intikam saldırıları düzenleme çağrısı yaptı.
